Jan Chrzciciel, Jan Baptysta, scs. Prorok, Priedtiecza i Krestitiel Gospodień Ioann, łac. Ioannes Baptista, hebr. יוחנן המטביל Jehohanan ben Zekarijahu (ur. pomiędzy 6 p.n.e.-2 p.n.e. w Ain Karem, zm. ok. 32 n.e. w Macheront) – pustelnik, prorok żydowski, święty katolicki i prawosławny. Wspomnienie św. Jana Chrzciciela w Kościele katolickim obchodzone jest dwukrotnie: 24 czerwca – Narodzenie św. Jana Chrzciciela (uroczystość liturgiczna). 29 sierpnia – Męczeństwo św. Jana Chrzciciela (wspomnienie obowiązkowe)
Jan Chrzciciel prawdopodobnie znał sektę esseńczyków, jednak nie da się jednoznacznie stwierdzić, czy był jej członkiem. Jego nauczanie w niektórych aspektach jest sprzeczne z doktrynami tej denominacji. Przez wielu swoich słuchaczy uznawany był za Mesjasza. O jego działalności misyjnej i kaznodziejskiej wspominają Ewangelie i żydowski historyk Józef Flawiusz. Flawiusz pisze o Janie Chrzcicielu w „Dawnych dziejach Izraela” (znane też pod tytułem „Starożytności żydowskie”) że Jan nie chrzcił dla oczyszczenia z grzechu, lecz dla oczyszczenia ciała.
Przez chrześcijan jest uznawany za ostatniego biblijnego proroka przed nadejściem Chrystusa. Mandejczycy uznają go za największego z proroków. Muzułmanie uznają go za jednego z proroków, poprzednika Jezusa i Mahometa.Żywot świętego
Według Nowego Testamentu Jan Chrzciciel urodził się pół roku przed Jezusem z Nazaretu w wiosce Ain Karim. Był synem żydowskiego kapłana Zachariasza i Elżbiety, która była krewną Maryi z Nazaretu. Jego narodziny zapowiedziane były jako dowód prawdziwości zapowiedzi złożonych przez Archanioła Gabriela Maryi w czasie zwiastowania, a także przepowiedziane były jego ojcu przez anioła w Świątyni Jerozolimskiej.
W dość młodym wieku Jan, zapewne po śmierci podeszłych wiekiem rodziców, zrezygnował z możliwości zostania kapłanem i rozpoczął życie pustelnika na Pustyni Judzkiej, gdzie prawdopodobnie zetknął się z esseńczykami. Na pustyni został powołany na proroka, a jego głównym zadaniem stało się wzywanie ludzi do nawrócenia oraz przygotowanie drogi do publicznej służby Mesjasza. Głosił potrzebę nawrócenia wewnętrznego i odnowy duchowej ludzi. Symbolem tego przygotowania był symboliczny chrzest udzielany przez proroka słuchaczom jego nauk w rzece Jordanie.
Niedługo po spotkaniu i ochrzczeniu Jezusa, Jan został wtrącony do więzienia za jawne krytykowanie niemoralnego małżeństwa tetrarchy Galilei, Heroda Antypasa. Na skutek spisku żony Heroda, Herodiady, Jan został ścięty ok. 32 roku.
Dokładna data śmierci Jana Chrzciciela nie jest znana. Badacze datują moment śmierci proroka na koniec lat dwudziestych I wieku n.e. albo okres między 34 a 36 rokiem.
Jezus tak określił Jana:
„Coście wyszli oglądać na pustyni? (…) Proroka zobaczyć? Tak, powiadam wam, nawet więcej niż proroka. On jest tym, o którym napisano: Oto ja posyłam mego wysłańca przed Tobą, aby Ci przygotował drogę. Zaprawdę powiadam wam: Między narodzonymi z niewiast nie powstał większy od Jana Chrzciciela”.
— (Mt 11, 7-11; Łk 7, 24-27) Grób i relikwie
Według tradycji chrześcijańskiej i muzułmańskiej, grób Jana Chrzciciela znajduje się w Wielkim Meczecie Umajjadów w Damaszku. Relikwie prawej ręki proroka, które były przez wieki talizmanem zakonu joannitów mają znajdować się w czarnogórskim monasterze Narodzenia Matki Bożej w Cetyni. Relikwie palców Jana Chrzciciela przechowywane są w Sienie i Stambule. W 2010 fragmenty szczątków świętego znaleziono w ruinach prawosławnego klasztoru na wysepce Świętego Iwana niedaleko Sozopola, na południowym wybrzeżu Morza Czarnego w Bułgarii. Relikwie wraz z alabastrowym relikwiarzem były zamurowane w ołtarzu nieczynnego od stuleci klasztoru.
Jan Chrzciciel jest patronem wielu państw i miast, m.in.:
państw: Austrii, Francji, Holandii, Malty, Niemiec, Prowansji, Węgier oraz Akwitanii i Aragonii
miast na świecie: Amiens, Awinionu, Bonn, Florencji, Frankfurtu n. Menem, Kolonii, Lipska, Lyonu, Neapolu, Norymbergi i Wiednia. Jest patronem wielu zakonów, m.in. joannitów (Kawalerów Maltańskich), mnichów, dziewic, pasterzy i stad, kowali, krawców, kuśnierzy, rymarzy; abstynentów, niezamężnych matek, skazanych na śmierć. Jest orędownikiem podczas gradobicia i w chorobach epilepsji.
Jan Chrzciciel stoi na skale na Pustyni Judzkiej i przemawia, mocno gestykulując. Ludzie słuchają go z zainteresowaniem. „Nawróćcie się, bo bliskie jest królestwo niebieskie” (Mt 3,2) – nawołuje święty.
Giovanni Battista Tiepolo „Jan Chrzciciel nauczający” fresk, 1732–1733, kaplica Colleonich, Bergamo
Obraz został namalowany w ten sposób, że znajdziemy na nim najważniejsze tezy kazania Jana. Dzieło spełniało więc w swoim czasie ważną rolę dydaktyczną.
Jan mówi o tym, że wkrótce nadejdzie zesłany z nieba Mesjasz. Dlatego wskazuje palcem na niebo. Ponieważ zapowiedziany Mesjasz, Syn Boży, przyjdzie na świat jako człowiek, Tiepolo umieścił wśród słuchaczy kobietę karmiącą piersią dziecko. Jest ona namalowana tak, jak często w sztuce przedstawiano Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Nieprzypadkowo właśnie ona znajduje się w samym centrum kompozycji.
Kolejne kluczowe wydarzenia zostały – w sposób symboliczny – pokazane obok postaci św. Jana Chrzciciela. U jego stóp leży biały baranek – znak zbawczej ofiary Chrystusa. To właśnie Jan Chrzciciel, kiedy pierwszy raz ujrzał Jezusa, powiedział o Nim: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzech świata” (J 1,29). W ręce święty trzyma laskę zakończoną niewielkim krzyżem z chorągiewką. Krzyż symbolizuje oczywiście śmierć Jezusa na krzyżu, a chorągiewka – Jego zmartwychwstanie.
Fresk znajduje się nad ołtarzem kaplicy grobowej sławnego włoskiego kondotiera, Bartolomeo Colleoniego, dobudowanej w XV wieku do kościoła Santa Maria Maggiore w Bergamo. Kaplica nosi wezwanie świętych Bartłomieja, Marka i Jana Chrzciciela, dlatego dekorujący ją w XVIII wieku Tiepolo przedstawił na freskach sceny z życia tych świętych.